H ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Συνοπτική Eικόνα της Ελληνικής Επανάστασης

Η Ελληνική Επανάσταση άρχισε το 1821 και τελείωσε το 1830, αλλά η σκόνη του καταστάλαξε το 1832. Ένας πόλεμος μακροχρόνιος που χαρακτηρίζεται από πατριωτικό πάθος και από σύγχυση.

Ποιο θα ήταν το καθεστώς του νέου κράτους, ποια θα ήταν τα σύνορά του, και πως θα κυβερνιόταν;

Η Ρωσία, η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία  βοήθησαν στο βαθμό που εξυπηρετούσαν τα δικά τους σχέδια τη δεδομένη στιγμή ή το τι απαιτούσε η κοινή γνώμη. Οι δε Οθωμανοί βοηθήθηκαν από τους υποχείριους τους και ειδικότερα από τον Πασά της Αιγύπτου.

Οι Παίχτες στην προετοιμασία της Επανάστασης του 1821

Οι ίδιοι οι Έλληνες

Επί Οθωμανικής κυριαρχίας οι Έλληνες ήταν υποδεέστεροι,  δεύτερης κατηγορίας πολίτες, ή ακόμα και χειρότερα. Κάποιοι βέβαια ζούσαν καλύτερα από τους άλλους. Στην Κωνσταντινούπολη πολλοί Έλληνες ήταν πλούσιοι και ισχυροί και ήταν γνωστοί ως Φαναριώτες. Οι Φαναριώτες ζούσαν  στην συνοικία Φανάρ στην Κωνσταντινούπολη, που βρισκόταν κοντά στο Πατριαρχείο. Κάποιοι Φαναριώτες έγιναν πρίγκιπες στην Βλαχία και Μολδαβία  υπό τον σουλτάνο, και είχαν σχετική ελευθερία. Οι Φαναριώτες σπούδασαν και απέκτησαν σπουδαία αξιώματα και περιουσία.

Τον δέκατο όγδοο αιώνα δημιουργήθηκαν δύο ομάδες με οικονομική επιφάνεια οι οποίοι απέκτησαν και σχετική αυτονομία στις περιοχές τους.

1. Έλληνες ναυτικοί- από τα νησιά  Ύδρα, Άνδρος, Σπέτσες, Χίο και Ψαρά οι οποίοι απέκτησαν πλούτο με τα εμπορικά πλοία τους.

2 Μουλαράδες- Στην κεντρική και στην βορειοδυτική Ελλάδα ειδικότερα, Έλληνες  Σλάβικης ή Βλάχικης καταγωγής,  μετασχηματίστηκαν από οδηγούς και γυρολόγους σε ανεξάρτητους εμπόρους και τραπεζίτες.

Όταν το εμπόριο επεκτάθηκε στα Βαλκάνια, αυτές οι ομάδες έκτισαν σχολεία, βιβλιοθήκες και χρηματοδότησαν τους Έλληνες προκειμένου να σπουδάσουν στη Δυτική Ευρώπη. Εκεί γνώρισαν τις επαναστατικές ιδέες της Διαφώτισης, της Γαλλικής Επανάστασης, του  ρομαντισμού- ιδέες που στη συνέχεια διέδιδαν στους Έλληνες.

Οι Πελοποννήσιοι και εκείνοι της κεντρικής Ελλάδας ήταν λιγότερο τυχεροί. Οι αγωνιστές, είτε οι κλέφτες είτε οι αρματολοί είχαν την τάση να συνασπίζονται αλλά πολύ περισσότερο την ελευθερία και την εκδίκηση κατά των Οθωμανών. Άλλωστε οι φιλελεύθερες ιδέες άρχισαν να διυλίζουν το μυαλό τους από τα τέλη του 1700, λόγω της διακυβέρνησης των Ιονίων Νήσων (που ήταν  υπό τους Βενετούς, υπό των Γάλλους μετά των Άγγλους, αλλά ποτέ υπό τους Οθωμανούς).

Οι Φιλέλληνες

Ο απελευθερωτικός σκοπός της Ελλάδας άρχισε να υποστηρίζεται όχι μόνο από τους Έλληνες εμπόρους της διασποράς  στη Δυτική Ευρώπη, και στη Ρωσία αλλά και στους Ευρωπαίους που είχαν εμποτιστεί με τις νέες ιδέες της διαφώτισης και της μορφωμένης τάξης που αναγνώριζε και πίστεψε στο μεγάλο χρέος που ο πολιτισμός της Ευρώπης χρωστούσε στην Ελλάδα – σε αντίθεση συχνά με την πολιτική τους διπλωμάτες των χωρών τους. 

Γλύπτης: Φωκίων Ρωκ

                                                                                                               Γλύπτης: Γεώργιος Βιτάλης

Σε αυτή τη κατηγορία ήταν οι ποιητές όπως ο Byron, ο Shelly, o Φρανσουά ντε Σατωμπριάν, γνωστός και σαν Σατωβριάνδος  και άλλοι που όχι μόνο πίστεψαν στον σκοπό αλλά καλλιέργησαν ένα ρομαντισμό  γύρω από την επανάσταση.

Η τάση της Ρωσίας, ως Ορθόδοξη χώρα ήταν να βοηθά τους ομόθρησκους της τουλάχιστον όταν την εξυπηρετούσε. 

Υπήρχαν οι Φιλέλληνες από την Ευρώπη που έβλεπαν τον πόλεμο ως μάχη μεταξύ των Οθωμανών και των καταπιεσμένων Χριστιανών και αποφάσισαν να βοηθήσουν με ιεραποστολική ζέση.

Στις 8 Δεκεμβρίου το 1823 μέλος του Κογκρέσου της Αμερικής ο  Daniel Webster  της Μασαχουσέτης μίλησε στο Κογκρέσο για την Ελληνική Επανάσταση. «Στο μυαλό μου έχω την σύγχρονη και όχι την αρχαία, τη ζωντανή και όχι την πεθαμένη Ελλάδα. Η σημερινή Ελλάδα πολεμά ενάντια με πρωτόγνωρες δυσκολίες…Η Ελλάδα αγωνίζεται για την ύπαρξή της για το προνόμιο της ανθρώπινης ύπαρξης». Στις 20 Ιανουαρίου άλλο μέλος του Κογκρέσου, ο Henry Clay, μίλησε ζητώντας να αναγνωριστεί επίσημα η Ελληνική Επανάσταση και να σταλεί απεσταλμένος στην Ελλάδα να εξετάσει και να συντάξει έκθεση για την κατάσταση στην Ελλάδα. Παρόλα αυτά δεν ψηφίστηκε η πρόταση, αλλά οι ομιλίες των δύο μελών του Κογκρέσου δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες δίνοντας έτσι δημοσιότητα.   

Η Φιλική Εταιρεία

Το 1814 (3) ίδρυσαν τρεις Έλληνες στην Οδησσό  τη Φιλική Εταιρεία, ένας μυστικός οργανισμός  με σκοπό της απελευθέρωση του Γένους. Οι τρεις ιδρυτές ήταν: ο Σκουφάς, ο Τσακάλωφ και ο Ξάνθος.  Ο οργανισμός ήταν μυστικός και είχε αρχές και τελετές δανεισμένες από την Μασονία.  «Στην αρχή απλώθηκε αργά… Από το 1817 και ύστερα η Φιλική Εταιρεία έγινε πιο δραστήρια και προσηλύτιζε περισσότερους δημιουργώντας την εντύπωση στους μυημένους ότι η Ρωσία τους υποστήριζε, ότι ο Πατριάρχης δεν ήταν αντίθετος, και ακόμη ότι ο επί κεφαλής της ήταν υψηλά ιστάμενο πρόσωπο».(4) Στα μέλη συμπεριλαμβάνονταν οι κύριοι υποκινητές της επανάστασης όπως οι Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Οδυσσέας Ανδρούτσος και ο Αρχιεπίσκοπος Πατρών Γερμανός.   Η Φιλική Εταιρεία προπαρασκεύασε την Ελληνική Επανάσταση.

Ο Πόλεμος

Κατά εφαρμογή ενός γενικότερου σχεδίου της Φιλικής Εταιρείας το 1821 ξέσπασε  σχεδόν ταυτόχρονα εξεγέρσεις στην Πελοπόννησο, Μολδοβλαχία και στην ίδια την Κωνσταντινούπολη. Μόνο όμως στην Πελοπόννησο πήγε καλά όπου οι ντόπιοι πολεμιστές κατάφεραν μέχρι τον Οκτώβριο του 1821 να καταλάβουν την Τριπολιτσιά- την Οθωμανική πρωτεύουσα της Πελοποννήσου. Εξεγέρσεις στην Κρήτη και αλλού  αντιμετώπισαν δυσκολίες παρόλο που οι ναυτικοί σημείωσαν αρχικά κάποιες νίκες. Στην κεντρική Ελλάδα ή στην Ρούμελη παρά τις αιματηρές συγκρούσεις καμία από τις δύο δυνάμεις  δεν είχε το πάνω χέρι.

Η Αντίδραση των Οθωμανών

Το ξέσπασμα του πολέμου αντιμετωπίστηκε με μαζικές εκτελέσεις, επιθέσεις τύπου πογκρόμ, κατέστρεψαν εκκλησίες, λεηλάτησαν Ελληνικές περιουσίες σε όλη της Αυτοκρατορία. Απίστευτες κτηνωδίες έγιναν στην Κωνσταντινούπολη και στις 22 Απριλίου του 1821 εκτέλεσαν τον Ορθόδοξο Πατριάρχη τον Γρηγόριο Ε' με εντολή του Σουλτάνου - μολονότι ο ίδιος ήταν αντίθετος με την εξέγερση. Κατόπιν, κρέμασαν και τον Αρχιεπίσκοπο της Κύπρου. Δημιούργησε  οργή σε όλη την Ευρώπη, ειδικότερα οι Ρώσοι, οι Χριστιανοί.  

Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄. Έργο των αδελφών Φυτάλη

Η σφαγή της Χίου το 1822  ήταν ανελέητη και είχε αντίκτυπο στην κοινή γνώμη των Ευρωπαίων. Γράφτηκαν άρθρα στον τύπο, γράφτηκαν ποιήματα και οι ζωγράφοι ζωγράφισαν πίνακες.  

Η Σφαγή της Χίου 1822. Έργο του Ευγένιου Ντελακρουά.

Οι Έλληνες Καπετάνιοι  1821 -  1825

Ο Ελληνικός εμπορικός στόλος συμπεριλάμβανε 500 - 600  πλοία όταν ξέσπασε ο πόλεμος.  Ο στόλος είχε ικανούς  καπετάνιους και ναυτικούς συνηθισμένοι να πολεμούν τους πειρατές αλλά ο στόλος δεν μπορούσε να αναμετρηθεί με τον στόλο των Οθωμανών. Τα εμπορικά πλοία είχαν δύο, τρία μικρά κανόνια. 

Ο Κωνσταντίνος Κανάρης 

 Μεμονωμένα, το κάθε νησί ανήλθε στο ύψος των περιστάσεων. Το κάθε νησί είχε δικό του εξοπλισμένο, επανδρωμένο  στόλο που συντηρούσε και είχε δικό του πλήρωμα κάτω από τον δικό της ναύαρχο- ενάντια στo εκπαιδευμένο και οργανωμένο οπλισμένο και μεγάλο Οθωμανικό στόλο.  

Ο Εμφύλιος μέσα στον Πόλεμο

Κατά την διάρκεια του πολέμου, δημιουργήθηκαν εντάσεις ανάμεσα στις διάφορες παρατάξεις. Αυτές οι εντάσεις οδήγησαν σε δύο εμφυλίους. Είναι  μια πολύ περίπλοκη ιστορία. 

Αρκεί να πει κανείς ότι ήταν μια επική μάχη μεταξύ των περιφερειακών παραγόντων και σε αυτούς που ήθελαν ισχυρή κεντρική κυβέρνηση. Το πρόβλημα  ήταν ότι οι συμμαχίες ανάμεσα στους κύριους παίκτες πολλές φορές άλλαζαν. Προσκλήσεις σε συνδιασκέψεις και συντάγματα εκπονούντο και τροποποιούντο. Μέχρι το 1824 αυτοί που υποστήριζαν ισχυρή κεντρική κυβέρνηση είχαν κάνει πρόοδο εν μέρει διότι είχαν τον έλεγχο του δανείου από την Αγγλία. Ο Κολοκοτρώνης, ήρωας της μάχης στην Πελοπόννησο, ήταν τέτοιο αγκάθι στην κυβέρνηση λόγω της δημοτικότητας και του πείσματος που τον συνέλαβαν και τον φυλάκισαν. 

Τι συνέβη στη συνέχεια  καθορίστηκε από την επόμενη κίνηση των Οθωμανών.

Ο Ιμπραήμ Πασά έφτασε στη Πελοπόννησο με καράβια και μεγάλο στρατό. (Οι Έλληνες γνώριζαν για τον ερχομό τους- είχαν προσπαθήσει να πυρπολήσουν τα καράβια που θα έφερνε το στρατό όταν ακόμα βρισκόταν αγκυροβολημένοι στην Αίγυπτο.) Ήταν η τελευταία μαζική προσπάθεια να καταστείλουν τον αγώνα των Ελλήνων μια και καλή. Μπροστά στον μεγάλο κίνδυνο παραμέρισαν τις διαφορές τους και ενώθηκαν όλες οι παρατάξεις. Αποφυλακίστηκε ο Κολοκοτρώνης (του δόθηκε και ο τίτλος του Αρχιστράτηγου) προκειμένου να αντιμετωπίσει τον Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο.

Ο Θόδωρος Κολοκοτρώνης

1825-1827 Ο Ιμπραήμ καταστρέφει την Ελλάδα

Οι Τούρκοι  στο διάβα τους κατέστρεψαν την Κάσο και τα Ψαρά και φτηνά την γλίτωσε η Σάμος. Τον Φεβρουάριο του 1825 ο Ιμπραήμ προσγειώθηκε στην Πελοπόννησο. Μέχρι το τέλος του ίδιου έτους ανέκτησε την Πελοπόννησο και πολιορκούσε το Μεσολόγγι στη Δυτική Ρούμελη και την Αθήνα.

Η κατάσταση ήταν δραματική και οι μεγάλες δυνάμεις αμφιταλαντεύτηκαν, έστελναν τελεσίγραφα στους Οθωμανούς  χωρίς να τα πραγματοποιούν- μέχρι τη μάχη του Ναβαρίνου το 1827  - όπου τα καράβια των Ρώσων, Άγγλων και Γάλλων επιτέθηκαν αι προκάλεσαν την συντριβή του στόλου του Ιμπραήμ. Έτσι έδωσαν τέλος στο αδιέξοδο. Αυτό άλλαξε τα πάντα.

Άλλη μια προσπάθεια για τη δημιουργία Κυβέρνησης

Τον Ιανουάριο του  1828, οι Έλληνες δημιούργησαν νέα κυβέρνηση υπό τον Κερκυραίο, Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος είχε υπηρετήσει για πολλά χρόνια στον Τσάρο της Ρωσίας ως Υπουργός Εξωτερικών  – και υποστήριζε την ανεξαρτησία των Ελλήνων. Την ίδια εποχή οι Έλληνες προχώρησαν να καταλάβουν όσες περισσότερες περιοχές μπορούσαν, πριν οι Δυτικές δυνάμεις υποχρεώσουν σε ανακωχή. Τα πραγματικά σύνορα της νέας χώρας δεν είχαν τεθεί. 

Ο Ιωάννης Καποδίστριας

Εν τω μεταξύ, η Γαλλία απέστειλε αποστολή στην Πελοπόννησο υπό την αρχηγία του Nicholas Maison και λίγες μέρες αργότερα  άρχισε η αποχώρηση των στρατευμάτων του Ιμπραήμ.

Στην περιφέρεια της Κεντρικής Ελλάδας (Βοιωτία), έγινε η τελευταία μεγάλη συμπλοκή με τους Οθωμανούς τον Σεπτέμβριο του 1829. Η λεγόμενη Μάχη της Πέτρας. Οι Ελληνικές δυνάμεις, υπό τον Δημήτριο Υψηλάντη, ο οποίος πολεμώντας προχώρησε κατά των Οθωμανών και τους νίκησε. Οι Τούρκοι δέχτηκαν να εκκενώσουν ολόκληρη την Ανατολική Ελλάδα νότια της Λαμίας με αντάλλαγμα την ασφαλή επιστροφή τους.

1830 - Κάτω από την πίεση της Ρωσίας, οι Οθωμανοί συμφώνησαν στους όρους του Πρωτόκολλου του Λονδίνου 6 Ιουλίου 1827 καθώς επίσης και το Πρωτόκολλο της 22 Μαρτίου 1829. Ήταν η αρχή του τέλους. Η Αγγλία και η Γαλλία ήθελαν την Ελλάδα ένα ανεξάρτητο κράτος προκειμένου να περιορίσει την επιρροή των Ρώσων. Οι τρεις δυνάμεις τελικά συμφώνησαν σε ένα ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος  υπό την από κοινού προστασία.

1831 –Από την αρχή της θητείας του ο Καποδίστριας προσπάθησε να περιορίσει την εξουσία των παραδοσιακών φατριών στην Πελοπόννησο, στη Στερεά Ελλάδα και σε κάποια νησιά όπως την Ύδρα. Θεωρούσε ότι ήταν ένα εμπόδιο για το καινούργιο κράτος.  Τα πράγματα έφτασαν  στο απροχώρητο  όταν ένας από τους  Μαυρομιχάληδες δολοφόνησαν τον Καποδίστρια στο Ναύπλιο σε αντίποινα της φυλάκισης του ενός από τους δολοφόνους.

Φαινόταν ότι θα υπήρχε ένας καινούργιος γύρος αντιπαραθέσεων μεταξύ των παρατάξεων. Τι έπρεπε να γίνει;

Μια μοναρχία Ευρωπαϊκού τύπου φαινόταν ικανοποιητική λύση για τις Μεγάλες Δυνάμεις- και σε αυτήν την κρίσιμη καμπή συμφωνούσαν και οι Έλληνες.

1832 -   Στης 7 Μαΐου 1832 η Ελλάδα επισήμως κηρύχθηκε  μοναρχία και ανεξάρτητο κράτος (αλλά περιέργως έπρεπε να καταβληθεί αποζημίωση στους Οθωμανούς). Το Πρωτόκολλο  περιγράφει το καθεστώς της Αντιβασιλείας μέχρις ότου ενηλικιωθεί ο 'Οθων της Βαυαρίας  και τη  σύναψη συμφωνίας για δάνειο  £2.4 εκατομμύριων. 

Ο Βασιλιάς Όθωνας

Στις 21 Ιουλίου 1832, τα σύνορα της Ελληνικής Βασιλείας τέθηκαν στην ευθεία Άρτα – Βόλο. Τα σύνορα της Βασιλείας επαναλήφθηκαν στο Πρωτόκολλο του Λονδίνου 30 Αυγούστου 1832. 

Το αποτέλεσμα

Η Ελλάδα απέκτησε μετά από συμβιβασμό έναν ανήλικο βασιλιά ο οποίος ήταν υπερβολικά υποχρεωμένος και εξαρτώμενος αλλά ……. αλλά ήταν μια αρχή…